Թուրքիայի՝ Ադրբեջանին օգնելու ցանկությունը զգալիորեն մոտ կլինի իրականացմանը, եթե Թուրքիան իր մեջ կարողություն գտնի հանգիստ թողնել Ադրբեջանին, թողնի, որ այդ նորաստեղծ երկիրն ու նորաստեղծ ժողովուրդը կայանա առանց թուրքական ճնշիչ հոգատարության: Ադրբեջան երկիրն ու ադրբեջանցի ժողովուրդը պետք է սեփական փորձառություն կուտակեն, ինքնուրույն հասկանան իրենց համակրանքների ու հակակրանքների պատճառներն ու հետևանքները, ինքնուրույն փնտրեն իրենց ինքնության կայացման ընթացքը: ԽՍՀՄ ճնշիչ ՛՛հոգատարության՛՛ հետևանքով ինքնուրույն որոշումներից ազատված Ադրբեջանն ընկել է թուրքական բարուրի թակարդը և ՛՛մեկ ազգ-երկու պետություն՛՛ թելադրանքի տակ ադրբեջանցի-թուրք-թաթար-մահմեդական-շիա-սուննի-կովկասալեզու-թրքալեզու-իրանալեզու աղվանական-իրանական-թուրքական ծագումնաբանական խմբերում խմորվող, երբեմն միմյանց հակասող ինքնություններով մեծ ու փոքր խմբերին էթնոգոյացման մեկ ընդհանուր հայտարարելի բերելու դժվարին գործում հիմնական ուղղորդողը դարձել է Թուրքիան: Մեր ժամանակներին բնորոշ ժամանակի վազքը միջնադարյան չէ, շա՜տ արագ է, և վաղը շփոթահար Ադրբեջանը, որտեղ դեռ էթնոգոյացման հիմնական ակունքների շուրջ վերջնական համաձայնություն չկա և կշեռքի նժարները շարունակում են երեքը մնալ՝ իրանական, թուրքական, կովկասյան, փնտրելու է նոր ինքնության փաստարկները՝ հնարավոր է՝ նաև թուրքականին հակադրելու համար: Թուրքիան Ադրբեջանի համար պետք է օրինակ լինի. հարյուր տարի քեմալիզմը կոփեց թուրքական հասարակության թրքությունը և զգալի հաջողության հասավ. այսօր այդ երկրի բնակչության մոտ կեսն ինքն իրեն թուրք է անվանում: Հարյուր տարի ու՞նի Ադրբեջանն այդ արդյունքին հասնելու համար: Եվ հարց է՝ ո՞ր արդյունքին, ՛՛թուրքական՛՛ թե՞ ՛՛ադրբեջանական՛՛, և արդյո՞ք ստիպված չի լինելու ՛՛թրքականից՛՛ ազատվելու պատմա-մշակութային և քաղաքական գործընթաց սկսել:

Հրանուշ Խառատյան